آشنایی با ساز سنتی ایرانی سه تار

ساز سه تار از سازهای اصیل و سنتی ایرانی است.این ساز در محدوده جغرافیایی غرب آسیا رواج داشته است عده‌ای از عرفا به ساز سه تار «اوتار» نیز می‌گویند. برخی سه تار را از خانواده تنبور دانسته اند و امروزه در مقایسه به تار نردیکتر است و غالباً نوازندگان تار با ساز سه تار نیز آشنایی دارند.

این ساز  از دسته  سازهای مضرابی موسیقی ایرانی است که در ساخت آن از چوب، فلز، زه یا نخ نایلون استفاده می شود. وسعت سه تار نزدیک به سه اکتاو است. سه‌تار معمولاً با ناخن (انگشت سبابه)، نواخته می‌شود. سه‌تار و انواع سازهای شبیه به‌ آن مانند تنبور و دوتار و چگور در نواحی مرکزی آسیا و خاورمیانه رایج بوده است.

آشنایی با ساختار ساز سه تار

دسته سه تار در مقایسه با کاسه آن باریکتر است و به صورت لوله‌ای تو پُر از چوب ساخته می‌شود.

•  کاسه طنینی سه تار: کاسه طنینی ، گلابی شکل و از جنس چوب می باشد. و روی دهنه آن صفحه چوبی قرار دارد. کاسه طنینی سه تار را هم یک تکه و هم از ترک‌های به هم متصل شده چوب می‌سازند و به منظور زیبایی گاهی طرح‌هایی با صدف یا استخوان روی آن نصب می‌کنند. کاسه سه تار از نظر ساختاری شبیه کاسهٔ تنبور یا عود است اما کوچک‌تر از آنها و غالباً از چوب توت ساخته می‌شود.

• صفحه رو: صفحه روی ساز سه تار از جنس چوب است و معمولا سوراخ‌های کوچکی روی آن ایجاد می‌کنند که خروج صدا را از کاسه طنینی سه تار میسر می‌سازد.

• دسته سه تار: دسته سه تار  به صورت لوله‌ای تو پُر به قطر تقریبی 2.5 و طول 40 تا 50 سانتی متر از چوب طراحی و ساخت می‌شود. پشت دسته سه تار نیم دایره و روی آن مسطح است و پرده‌ها روی آن بسته می‌شوند. دسته سه تار از یک طرف به سر پنجه و از طرف دیگر به کاسه متصل می‌شود.

• پرده سه تار: پرده‌ها نخ‌های باریکی از جنس رودهٔ حیوانات و یا ابریشم هستند که در عرض دستهٔ سه‌تار به صورت سه‌لایی و چهارلایی بسته می‌شوند و وظیفهٔ تقسیم‌بندی فواصل موسیقایی را برعهده دارند.

• شیطانک: شیطانک بین قسمت اصلی پنچهٔ ساز سه‌تار و دسته  آن قرار می‌گیرد و جنس آن از پلاستیک و یا استخوان است. کاربرد اصلی شیطانک سه تار در هدایت و تقسیم‌بندی سیم‌ها در قسمت بالای دسته سه تار می‌باشد.

• سرپنجه سه تار:  در ابتدای طول دسته قار دارد و از جنس چوب است، تعداد 4 گوشی دو به دو در طرفین آن قرار گرفته‌اند. گاهی سر پنجه در امتداد دسته ساخته شود. در این صورت سیم‌ها به طرف بیرون سرپنجه به دور گوشی‌ها بسته می‌شوند.گاهی نیز داخل سر پنجه را به طرف بیرون خالی می‌کنند و سیم‌ها مثل سیم‌های تار بسته می‌شوند.